MEGATRENDS2010

Δευτέρα, 21 Δεκεμβρίου 2009
Τι μας φέρνει το 2010
Αστέριος Γ. Κεφαλάς, Ph. D
Καθηγητής Μάνατζμεντ, Ομότιμος

Λένε ότι προβλέψεις είναι δύσκολες ιδιαίτερα όταν πρόκειται για το μέλλον. Η τελευταία κρίση του χρηματοπιστωτικού τομέα, και οι επιπτώσεις επί του «πραγματικού» τομέα, προσφέρουν ένα καλό παράδειγμα της αδυναμίας του ανθρώπου να προβλέψει τι θα φέρει το μέλλον. Πολλοί είναι οι λόγοι που κάνουν τον άνθρωπο να αισθάνεται αδύναμος να κάνει μια προσπάθεια να προβλέψει το μέλλον. Και όμως υπάρχουν πολλοί και σχετικά εύκολοι τρόποι να δημιουργήσει κανείς μια εικόνα του μέλλοντος η οποία θα τον επιτρέψει να σχεδιάσει εναλλακτικές στρατηγικές της επιχείρησής του. Λένε οι ιδικοί ότι ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσει κανείς το μέλλον είναι το σχεδιάσει ο ίδιος. Φυσικά είναι αδύνατον να σχεδιάσει κανείς το μέλλον με τη σημασία ότι μπορεί να επηρεάσει το κόσμο να γίνει όπως το θέλει αυτός. Αυτό που εννοούν οι ιδικοί είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί να μελετήσει τις τάσεις του παρόντος και να δημιουργήσει ορισμένες υποθετικές εικόνες του μέλλοντος. Αυτές οι υποθετικές εικόνες είναι συνήθως ιστορίες πιθανών καταστάσεων του μέλλοντος. Αυτές οι ιστορίες υποθετικών εικόνων του μέλλοντος λέγονται σενάρια.

Παρακάτω προσφέρουμε το δικό μας σενάριο για το 2010. Το επιχειρησιακό περιβάλλον του 2010 θα χαρακτηριστεί από τις επόμενες πέντε μεγατάσεις. Η τάση είναι η εξέλιξη ενός φαινομένου για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα. Όταν αυτή η τάση άπτεται και επηρεάζει σημαντικά ένα αρκετά σημαντικό μέρος της κοινωνίας τότε λέγεται Μεγατάση. Ο όρος έγινε δημοφιλής με τη δημοσίευση του έργου του John Naisbitt, Megatrends (1982) και John Naisbitt and Patricia Aburdene Megatrends 2000 (1990). Υπενθυμίζουμε τον αναγνώστη ότι οι Δέκα Μεγατάσεις του Naisbitt για τη δεκαετία του 1990 και του 2000 ήταν σχετικά αισιόδοξες για τη ανθρωπότητα. Σε γενικές γραμμές η κοινωνία θα μεταπηδούσε από την Βιομηχανική Κοινωνία προς την Κοινωνία της Πληροφορίας, από την Εθνική Οικονομία προς την Παγκόσμια Οικονομία, από το Βορρά προς τον Νότο. Στη δεκαετία του 2000 ο κόσμος θα γνωρίσει τον Θρίαμβο του Ατόμου, τη Δεκαετία της Γυναίκας, την Αναγένεση των Καλών Τεχνών και την Εποχή της Βιολογίας. Ακόμη και ο πιο αυστηρός κριτής δεν θα μπορούσε να βρει ίχνη υποψίας του τι επρόκειτο να συμβεί τα τελευταία δυο χρόνια της δεκαετίας του 2000.
Οι Μεγατάσεις 2010 (Megatrends 2010: The Rise of Conscious Capitalism, Patricia Aburdene, 2005) περιστρέφονται γύρω από την ιδέα της Πνευματικότητας (Spirituality) και του Συνειδητού Καπιταλισμού (Conscious Capitalism). Η Patricia Aburdene συνεργάτρια του Naisbitt στο δεύτερο βιβλίο Megatrends 2000 οργώνει τη υφήλιο δίνοντας διαλέξεις και ομιλίες σε επιχειρησιακά στελέχη εξηγώντας τα οφέλη της υιοθέτησης της Πνευματικότητας και του Συνειδητού Καπιταλισμού. Το μήνυμά της είναι απλό: η εποχή των χαρισματικών, ακριβοπληρωμένων και «μεγάλων» ηγετών έχει τελειώσει. Ο ηγέτης που θα εξέχει στην δεκαετία του 2010 θα είναι εκείνος που θα βλέπει προς τα «μέσα», στον εσώτερο του κόσμο, και θα είναι αυτό που μπορεί να ονομαστεί ένας «συνήθης» ή «κοινός» άνθρωπος ο οποίος θα επιδιώκει ένα λογικό κέρδος ενώ ταυτόχρονο θα προσπαθεί ευσυνείδητα να «κάνει καλό» στη κοινωνία. Ο ηγέτης του 2010 θα είναι ο ηγέτης που έχει αυτό που ο Stephen Covey ονομάζει «χαρακτήρα.»
Τι θα πρέπει να περιμένει ο επιχειρηματίας από το 2010
Δεν χωρεί αμφιβολία ότι για να μείνουν τα πράγματα όπως ήταν πριν το 2008 τα πράγματα θα πρέπει να αλλάξουν. Η πρώτη και σημαντικότερη αλλαγή θα πρέπει να είναι η στροφή προς τον Συνειδητό Καπιταλισμό. Η αλαζονεία, πλεονεξία, απληστία και το γενικό ταμάχι που χαρακτήριζαν τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα θα πρέπει να αντικατασταθούν με αξίες όπως ευσυνειδησία, ακεραιότητα, ταπεινοφροσύνη και σεβασμός προς τον συνάνθρωπο και το περιβάλλον. Τα γεγονότα του 2008-9 απέδειξαν ότι αυτή η συμπεριφορά των ηγετών των οργανισμών, ιδιωτικών και δημοσίων, οδήγησε την ανθρωπότητα σε μια μη διατηρήσιμη κατάσταση. Οι ατέλειωτες όλο και αυξανόμενες απαιτήσεις του ανθρώπου εξάντλησαν τα όρια αντοχής του κοινού ανθρώπου και της φύσης. Το κοινό σιχάθηκε τα τεράστια ποσά που επιχειρήσεις άμειβαν τα ανώτατα στελέχη, τα εξίσου παράλογα μπόνους, τα Λουκρήτεια γεύματα και τα ταξίδια για γκολφ με ιδιωτικά τζετ ενώ ταυτόχρονα εν ονόματι εξασφάλισης ενός «λογικού» κέρδους στερούν μια λογική αύξηση των αποδοχών του εργαζόμενου.
Το επιχειρησιακό περιβάλλον του 2010 θα χαρακτηριστεί από μερικές μεγατάσεις που κατά την γνώμη μας είναι η απόρροια της συστηματικής και συστημικής έλλειψης μελέτης των επιπτώσεων της συμπεριφοράς του ανθρώπου τις δυο-τρεις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Οι επιπτώσεις είναι τα «απόνερα» που αφήνει πίσω του καράβι. Ο καπετάνιος του οποίου καθήκον είναι οδηγεί το καράβι βλέποντας μπροστά δεν νοιάζεται για το τι αφήνει πίσω του. Το 2010 ο καπετάνιος των κερδοσκοπικών επιχειρήσεων θα κληθεί να ξεδιαλύνει τα νερά που το καράβι του ανατάραξε και να επανορθώσει τη ζημιά που έκανε στη θαλάσσια οικολογία. Επιπλέον επειδή η συμπεριφορά του στο παρελθόν απέδειξε ότι είναι επιρρεπής στο ψεύδος και στην απάτη η κοινωνία εξουσιοδότησε την πολιτεία να επιβλέψει τις ενέργειές του και να επιβάλει τις αναγκαίες ποινές σε όσους αρνούνται να προσαρμοστούν. Σήμερα κολοσσοί ιδιωτικών οργανισμών σ’ ένα μεγάλο μέρος του «αναπτυγμένου» κόσμου διοικούνται από ηγέτες διορισμένοι από το κράτος το οποίο «έκοψε» χρήματα για τους σώσει.
Πρώτη Μεγατάση: Χαμηλή ή Μηδενική Ανάπτυξη

Με εξαίρεση των δυο μεγάλων γιγάντων των αναπτυσσόμενων χωρών Ινδία και Κίνα σχεδόν ολόκληρος ο αναπτυγμένος κόσμος θα περάσει ένα δύσκολο 2010 με αρνητική και στη καλύτερη περίπτωση μηδενική αύξηση του Ακαθαρίστου Τοπικού Προϊόντος. Μερικές χώρες όπως η Ελλάδα και οι ΗΠΑ θα βιώσουν ελλείμματα στους προϋπολογισμούς του της τάξεως των δυο ψηφίων. Εκτός από τη δυσκολία να αυξήσει τις πωλήσεις του ο επιχειρηματίας του 2010 θα αντιμετωπίσει και τις αλλεπάλληλες προσπάθειες του κράτους να καλύψει το έλλειμμα επιβάλλοντας νέους φόρους ιδιαίτερα στις «πλούσιες» επιχειρήσεις.

Δεύτερη Μεγατάση 2: Πιέσεις για εξοικονόμηση Ενέργειας και Περιορισμού Μόλυνσης

Οι τελευταίες μέρες του 2009 βιώσαν μια καταπληκτική έξαρση παγκόσμιων συσκέψεων για την Κλιματική Αλλαγή. Αν και το γενικό συμπέρασμα για το συνέδριο στη Κοπεγχάγη είναι ότι «ώδινε όρος και έτεκε μυν» η ιστορία μας διδάσκει ότι συνήθως οι επιπτώσεις τέτοιου είδους παγκόσμιων προσπαθειών είναι πολύ πιο σοβαρές απ’ ό,τι ο επιχειρηματικός κόσμος υπολογίζει. Έτσι για κάθε ενδεχόμενο ο προοδευτικός ηγέτης θα πρέπει να δημιουργήσει σενάρια τα οποία θα περιγράφουν ένα 2010 με μεγαλύτερες πιέσεις από το κράτος και την κοινωνία γενικά για στρατηγικές που θα επιδιώκουν μια αειφόρο ή διατηρήσιμη ανάπτυξη.

Τρίτη Μεγατάση: Νέες-Νέες Τεχνολογίες

Μια τεχνολογία είναι νέα-νέα όταν τα άμεσα οφέλη της δεν είναι εμφανή ούτε σίγουρα, αλλά αν πράγματι αυτή η τεχνολογία εφαρμοστεί αυτοί που την υιοθέτησαν θα αποκομίσουν δυσανάλογα οφέλη. Συνήθως αυτές οι τεχνολογίες λέγονται «καταστρεπτικές» με τη σημασία ότι αχρηστεύουν τεχνολογίες που «βγάζουν το ψωμί τους» ακόμη. Η πλειονότητα αυτών των τεχνολογιών θα περιστρέφεται γύρω από τις έννοιες «πράσινο ή ήπιο.»

Τέταρτη Μεγατάση: Ενδυνάμωση και Παρέμβαση του Κράτους

Επειδή οι προηγούμενες τρεις μεγατάσεις είναι ενάντια της νοοτροπίας του κοινού ανθρώπου, και ιδιαίτερα του επιχειρηματία, το κράτος επινοήθηκε διάφορα σχήματα «καρότου η/και ράβδου.» Ήδη πολλά κράτη έχουν προσφέρει ποικίλα κίνητρα όπως φορολογικές απαλλαγές και χαριστικά δάνεια με την ελπίδα ότι οι επιχειρηματίες θα επωφεληθούν τις ευκαιρίες. Παράλληλα τόσο στο παγκόσμιο όσο και στο εθνικό επίπεδο ετοιμάζονται νομοθεσίες που θα προστατεύουν αυτούς που ανταποκρίθηκαν στα κίνητρα και τιμωρούν τους επιχειρηματίες που συνεχίζουν να αρνούνται να αλλάξουν. Είτε μέσω των κινήτρων είτε μέσω των κυρώσεων το κράτος θα παίξει έναν πολύ σημαντικό και ίσως ασυνήθιστο και αποφασιστικό ρόλο στην διαδικασία λήψεως αποφάσεων των επιχειρηματιών στο 2010.

Πέμπτη Μεγατάση: Ο Νέος Άνθρωπος του 2010

Ο άνθρωπος του 2010 θα είναι σημαντικά διαφορετικός από τον άνθρωπο των πρώτων χρόνων του 21ου αιώνα. Ως καταναλωτής ο άνθρωπος θα είναι πιο προσεκτικός με το πορτοφόλι του. Ήδη ακόμη και οι παραδοσιακά υπερκαταναλωτικές κοινωνίες όπως οι ΗΠΑ έχουν μετατραπεί σε αποταμιευτικές. Ακόμη και οι παροιμιώδεις υπερσπάταλες Αμερικανίδες νοικοκυρές περιόρισαν τα ψώνια τους σημαντικά. Έτσι στην γενική οικονομική ύφεση τώρα ο επιχειρηματίας θα πρέπει να προσθέσει και την επαιτική νοικοκυρά που θα κάνει όλο και περισσότερα και σκληρότερα παζάρια. Ως εργαζόμενος ο άνθρωπος του 2010 θα είναι επίσης διαφορετικός. Παρ’ όλη την υψηλή ανεργία ο εργαζόμενος θα είναι πιο απαιτητικός καθότι αισθάνεται και είναι ενδυναμωμένος. Η τεχνολογία της πληροφορίας και των τηλεπικοινωνιών επέτρεψε τον εργαζόμενο να γίνει γνώστης της φύσης και των προοπτικών της επιχείρησης. Σαν αποτέλεσμα απαιτεί μεγαλύτερη συμμετοχή, αναγνώριση και ανεξαρτησία.

Εν κατακλείδι ο επιχειρηματίας του 2010 θα αντιμετωπίσει ένα εξωτερικό επιχειρησιακό περιβάλλον μικρής ή ακόμη και μηδενικής ανάπτυξης της οικονομίας, ευαισθησία του πολίτη σχετικά με τα όρια που επιβάλει η φύση, νέες τεχνολογίες που απαιτούν ριζικές αλλαγές νοοτροπίας, παντοδύναμο και ενεργό κράτος και «σφιχτούς» καταναλωτές και απαιτητικούς εργαζόμενους.